سالانه تعداد زیادی از کودکان از تحصیل باز می‌مانند در حالی که آموزش و تحصیل حق مسلم همه‌ی کودکان است و برابر اسناد بین المللی و قوانین جاری ایران همه‌ی کودکان باید به آموزش رایگان دسترسی داشته باشند و آموزش و تحصیل برای همه‌ی کودکان اجباری است.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره این موضوع چنین آمده است:
« آمار آموزش و پرورش در سال تحصیلی 1395-1396حاکی از وجود747.911 نفر بازمانده در همه مقاطع آموزشی است.
مطابق سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 تعداد افراد 6 تا 19 ساله‌های که به‌طور کلی خارج از مدرسه هستند، 2.386.120 نفر است که با کسر تعداد تخمینی جمعیت واقع در سنین 19- 18 سال، میزان بازماندگان از تحصیل به حدود 1.738.751 نفر می‌رسد.
همچنین با وجود سه برنامه راهبردی در راستای ریشه‌کنی بی‌سوادی جمعیت زیر 50 سال، هم‌اکنون نزدیک به 9 میلیون بی‌سواد در کشور وجود دارد»
دلایل مختلفی در بازماندگی کودکان از تحصیل موثر هستند و فقر مهم ترین علت آن است. هزینه‌ی بالای تحصیل اعم از هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم، بیکاری والدین، بیماری والدین، تک سرپرستی و بی سرپرستی، بعد مسافت، فقر فرهنگی، بی سوادی والدین، کیفیت پایین آموزش و باورهای غلط فرهنگی از موانع جدی تحصیل کودکان محسوب می شوند.
علیرغم تکلیف قانونی حاکمیت برای فراهم آوردن شرایط تحصیلی برای همه‌ی کودکان، متاسفانه در شرایط حاضر زیرساخت‌های اجرای قوانین جاری به طور کامل میسر نیست.
به همین دلیل برای رفع تبعیض و بی عدالتی آموزشی، نهادهای مدنی با مشارکت مردمی بخشی از این وظیفه‌ی مهم و احیای حقوق مسلم کودکان کم برخوردار را بر عهده گرفته‌اند.
بخشی از نهادهای مدنی و خیریه‌ی فعال در حوزه‌ی تحصیل کودکان بر کودکان با استعداد و در شرایط مناسب متمرکزند و این خود نوعی بی عدالتی در حق کودکانی است که از این استعداد خدادادی نیز محرومند و این ظلم مضاعفی در حق این کودکان است.
طرح حمایت تحصیلی با وقوف بر حقایق و واقعیات مذکور کودکانی را هدف گرفته است که در شرایطی خاص قرار دارند و هم از حمایت های خانوادگی محرومند و هم از فهرست مدارس دولتی جامانده اند و دسترسی و امکان استفاده از موسسات خاص را هم ندارند.
هدف طرح
حمایت از آموزش کودکان کار، کودکانی که در معرض آسیب یا در معرض بازماندگی از تحصیل و کاهش آسیب های اجتماعی آنان با جلب مشارکت خانواده، اولیای مدارس و نهادهای مدنی و دولتی.
از اهداف جزیی این طرح می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کمک به ادامه تحصیل کودکانی که شرایط فرهنگی نامساعد، فقر و نبود امکانات مانع تحصیل‌شان می‌شود
- کاهش تعداد کودکان بازمانده از تحصیل
- فعالیت‌های پیشگیرانه و کاهش آسیب بر کودکان
- مبارزه با تبعیض آموزشی
- جلوگیری از ورود کودکان بیشتر به چرخه کار
- ارتقای مهارت‌های اجتماعی و علمی با ایجاد شرایط اردو ویژه کودکان طرح
- آموزش خانواده به عنوان بستر اصلی رشد کودک
- رویکرد طرح
- حمایت از تحصیل کودک با مدیریت مددکار اجتماعی و پوشش انجمن های مدنی و کمک های مالی این طرح
گروه هدف
کودکان کار، کودکان در معرض آسیب و یا در معرض بازماندگی از تحصیل تا مقطع دوره اول متوسطه، که در مدارس رسمی اشتغال به تحصیل دارند. (برای هر محور تعریف عملیاتی وجود دارد). امکان استمرار حمایت در مقاطع بالاتر برای دانش آموزان تحت حمایت وجود دارد.
ویژگی ها و وجوه تمایز
از دیگر ویژگی های این طرح توجه به وضعیت خانواده و حل مسائل جدی درون خانواده و کاهش تنش خانوادگی است چرا که رشد کودک را در کنار خانواده و در شرایط متعادل خانواده میسر می داند.
سلامت این نهاد موثر اجتماعی از شروط لازم رشد سالم کودک محسوب می شود. مشاوره ی خانواده، آموزش خانواده در حوزه های مختلف مانند مهارت های اجتماعی ، فرزندپروری و تعامل با کودک و نوجوان از فعالیت های دیگر طرح است.
بیش از آن کمک های مالی مدنظر باشد، تسهیل ادامه تحصیل کودکان و ارائه خدمات تخصصی به منظور کاهش آسیب ها، کاهش تنش و ارتقاء سلامت کودک و خانواده مد نظر است.
فرآیند شناسایی، ارزیابی، طراحی مداخلات و رصد و پایش پیشرفت کودک مدون، یک شکل و سازمان یافته انجام می شود. پس از شناسایی و تدوین برنامه‌ی مداخله، کودک در نزدیکترین مدرسه‌ی محل اقامت ثبت نام می شود.
کلیه ی هزینه های مستقیم تحصیل از طریق مددکار اجتماعی متولی پرداخت می شود و هیچگونه پرداخت مستقیمی به خانواده ها وجود ندارد. پس از ثبت نام، به طور مرتب وضعیت کودک در مدرسه و میزان پیشرفت او پایش می شود و متناسب با شرایط کودک و خانواده اقدامات کمکی و حمایتی ارائه می‌شود.
وضعیت کودک هر سه ماه و سالانه برای حامیان گزارش می شود. این گزارش شامل نحوه ی هزینه کرد کمک های مالی حامی، وضعیت تحصیل و پیشرفت تحصیلی کودک و آخرین وضعیت سلامت جسمی و روانی و اجتماعی است. بستر نرم افزاری برخط(در حال طراحی و پیاده سازی) ارتباط مستمر بین حامیان، موسسه مجری طرح و همیاران را تسهیل می کند، ارائه خدمات به هنگام را میسر می سازد و امکان نظارت مداوم را فراهم می سازد.
طرح حمایت تحصیلی چگونه کار می کند؟
در این طرح ابتدا مددکاران حرفه ای کودکان در معرض بازماندگی یا بازمانده را با روش‌های طراحی شده شناسایی می کنند و پس از بررسی کامل و گردآوری داده ها، پرونده در تیم تخصصی و کارشناسی شامل مددکار اجتماعی، روان شناس، کارشناس آموزش و کارشناس سلامت مطرح و بررسی می شود.
در صورتی که کودک نیازمند حمایت شناخته شود اطلاعات تکمیل می شود.
بررسی های روان شناختی، آموزشی و بهداشت و سلامت انجام می شود.
بر اساس یافته های حاصل از این بررسی ها، تیم در مشارکت با کودک و خانواده اهدافی را تعیین و برنامه جامعی(برنامه جامع حمایتی) برای دستیابی به این اهداف تعریف می شود.
از آن به بعد، مددکار اجتماعی مسئولیت پیش برد برنامه را بر عهده دارد. هماهنگی بین اعضای تیم، پیگیری اقدامات، تسهیل انجام امور، نظارت و ارزیابی پیشرفت و رفتارکودک در مسیر تعیین شده از وظایف مددکار اجتماعی(مدیر مورد) است. فرایندها و نتایج مرتب کنترل و در صورت نیاز برنامه جامع حمایتی اصلاح می شود.
گام بعدی یافتن حامی یا حامیان است. حامیان افرادی هستند که منابع مالی لازم را برای حمایت از تحصیل کودکان شناسایی شده تامین می کنند. پس از واریز کمک نقدی به حساب موسسه، این وجه در کیف پول هر کودک قرار می گیرد تا به تشخیص مددکار اجتماعی و بر حسب نیازشان هزینه شود.
حامیان می توانند مستقیما نیازها و اقدامات انجام شده و پیشرفت هر کودک را از طریق بستر نرم افزاری رصد کنند یا با گزارش‌های فصلی مددکار در جریان امور قرار گیرند.
شروط ورود به طرح ( شاخص های شناسایی)
کودکان با شرایط زیر در این طرح پذیرفته خواهند شد:
کودکان کار، کودکان در معرض آسیب یا در معرض بازماندگی از تحصیل، در سن تحصیل در مقطع ابتدایی یا مقطع اول دبیرستان باشند که در مدارس رسمی اشتغال به تحصیل دارند یا وارد مدارس رسمی می شوند.
تبصره: امکان استمرار حمایت در مقاطع بالاتر برای دانش آموزان تحت حمایت وجود دارد.
کودکان کار، کودکان در معرض آسیب یا در معرض بازماندگی از تحصیل، علاقمند به تحصیل یا متقاعد به ادامه تحصیل باشند.
شرایط اقتصادی خانواده مناسب نباشد و امکان تامین هزینه تحصیل کودک را نداشته باشند.
خانواده با وجود توانایی مالی، مانع ادامه تحصیل دانش آموز به اجبار شده باشند.(دلایل فرهنگی که به تحصیل دختران به دلیل ازدواج زودهنگام و به تحصیل پسران به دلیل استفاده از نیروی کار آنان به صورت تمام وقت نه می گوید)
کودک و خانواده اصول طرح و فرایندهای آن را بپذیرند.
خانواده متعهد به همکاری و همراهی برای ادامه تحصیل کودک باشد.
شروط حذف از برنامه( شاخص های ترخیص)
در شرایط زیر ممکن است کودک از طرح خارج شود. هر یک از موارد توسط کمیته ترخیص (مددکاری اجتماعی (سمن– طرح) ، روانشناس و مسئول آموزش) مورد بررسی دقیق قرار خواهد گرفت و در صورت تشخیص قطعیت آن و تایید اولیه مدیر سمن و تایید نهایی مسئول اجرایی ، طرح حمایت تحصیلی کودک خاتمه خواهد یافت و وضعیت رسیدگی به کودک، همچون گذشته به عهده موسسه معرفی کننده کودک به طرح خواهد بود.
- رسیدن خانواده به سطحی از توانمندی که نیاز به خدمات تعریف شده را بنا به تشخیص تیم مددکاری اجتماعی و روانشناسی نداشته باشد.
- عدم همکاری خانواده با طرح حتی با پیگیری‌های مکرر تیم مددکاری اجتماعی و روانشناسی ( بعد از مدت 1سال). لازم به توضیح است که در این حالت ممکن است کودک در حال تحصیل در مدرسه نیز باشد ولی خانواده برخلاف تعهدات خود هیچگونه همکاری را با مددکار اجتماعی، روانشناس، مسئول آموزش و … ندارد)
- ترک محل سکونت و انتقال آن به مکانی دور از دسترس. (ادامه حمایت، مشروط به نظر مثبت کمیته مددکاری و روانشناسی و تایید مسئول اجرایی طرح امکان پذیر خواهد بود)
- ترک تحصیل قطعی کودک. ( بعد از 2 سال پیگیری)
- پایان دوره تحصیلی( تا پایان مقطع دبیرستان)
مراحل اجرای طرح حمایت تحصیلی
- شناسایی کودکان طرح با توجه به شاخص های پذیرش کودک،
- برگزاری جلسه مشاوره روانشناسی جهت سنجش بهره هوشی (آی کیو) و ارزیابی اولیه رفتاری کودک،
- برگزاری جلسه تصویب خواهی برای هر یک از کودکان شناسایی شده،
- برگزاری جلسه قراردادنویسی با کودک و خانواده جهت پایبندی به طرح،
- اعلام ورود کودک به طرح جهت تخصیص خدمات تخصصی،
- تشکیل پرونده مددکاری که شامل بخش های مختلف مددکاری، روانشناسی، آموزش، سلامت و حامیان،
- شناسایی نیازهای کودک بر اساس گزارش های مددکاری و تشخیص سایر واحدها/ کمیته های تخصصی،
- ارائه برنامه جامع حمایتی (مددکاری روانشناسی، آموزش، سلامت) ویژه هر کودک،
- انجام غربالگری سلامت کودک،
- ارزیابی تحصیلی کودک بر اساس کارنامه و سابقه تحصیلی،
- تخصیص پشتیبان تحصیلی به کودک،
- ارتباط با مدیران و معلمان مدارس جهت ارزیابی وضعیت تحصیلی کودک،
- انجام معاینات دوره ای ویژه کودک، ( به صورت شش ماه یکبار)
- پیگیری و ارزیابی مستمر وضعیت خانوادگی کودک، تغییرات رفتاری، پیشرفت تحصیلی،
- تهیه فرم مربوط به ترخیص کودک،
روش ارزیابی وضعیت کودک - مطالعه و بررسی پرونده مددکاری موجود درمعرفی کننده ویژه کودک،
- مصاحبه با سرپرست کودک یا یکی از اعضاء مطلع خانواده،
- بازدید از محل زندگی و تحصیل کودک،
- ارزیابی رفتاری کودک ( از طریق مشاهدات مددکار اجتماعی، روانشناس، گزارش معلمان رسمی آموزش و پرورش، معلمان همکار با ها، گزارش های پشتیبان های تحصیلی)،
- بررسی وضعیت تحصیلی کودک ( از طریق بررسی کارنامه، گزارش معلمان رسمی آموزش و پرورش، معلمان همکار با سمن ها، گزارش‌های پشتیبان های تحصیلی)،
حمایت تحصیلی برای هر کودک چقدر هزینه دارد؟
هزینه لازم برای حمایت از تحصیل یک کودک بر حسب پایه تحصیلی و محل اقامت و تحصیل متفاوت است. برآوردها نشان می دهد که به طور متوسط با ماهانه بین سیصد تا چهارصد هزارتومان می توان از ادامه تحصیل یک کودک در تهران حمایت کرد.
این مبلغ ممکن است توسط یک حامی یا چند حامی به طور مشترک تامین شود. در کنار این هزینه های مستقیم طرح، موسسه ممکن است حسب نیاز و به تشخیص تیم حمایتی کمک ها یا خدمات جانبی دیگری از محل منابع خود در اختیار کودک و خانواده قرار دهد یا با استفاده از ظرفیت های موجود اجتماعی نیازهای دیگر را پوشش دهد.
سرفصل‌های بودجه طرح شهریه مدرسه
هزینه روپوش مدرسه
هزینه کتب درسی و کمک درسی
هزینه کلاس‌های تقویتی
هزینه لوازم‌التحریر
هزینه اردو
کلاس‌های حرفه‌آموزی
پوشاک سال نو
هدایای تشویقی در پایان سال تحصیلی
امور مربوط به خدمات بهداشت و سلامت
امور مربوط به خدمات مددکاری و روان شناسی
هزینه‌های اضطراری
از مزیت های این طرح ارزیابی مستمر فرایندها و نتایج و ثبت و گزارش آن است.
شاخص‌های ارزیابی
- وضعیت تحصیلی بر اساس کارنامه
- مشکلات تحصیلی بر اساس کارنامه
- نیاز به کلاس جبرانی
- نظم و انضباط
- حضور در کلاس
- وضعیت رفتار کلی
- میزان همکاری والدین
- شرکت در جلسات مشاوره
- شرکت در برنامه‌های آموزشی
- پایبندی و رعایت اصول برنامه پیشنهادی که توسط تیم تخصصی به کودک ارائه شده است
چرا از این طرح حمایت کنیم؟
-علمی بودن مدل مداخلات مددکاری برای حمایت از تحصیل کودکان( مدل مدیریت مورد)
-موفقیت در جلوگیری از بازماندگی از تحصیل کودکان در تجربه و عمل
-ارزیابی های مداوم از مداخلات و حمایت های انجام گرفته برای کودکان، ارزیابی وضعیت کودکان و ارزیابی نحوه عملکرد طرح
تاریخچه
طرح حمایت تحصیلی ، به منظور حمایت از کودکانی طراحی شده است که به دلیل شرایط فرهنگی- اجتماعی، فقر خانواده، نبود امکانات و عدم دسترسی به مدرسه از آموزش و ادامه تحصیل محروم هستند. هدف از اجرای این طرح پیشگیری از بازماندگی از تحصیل و ورود کودکان به چرخه کار کودک یا آسیب و ایجاد فرصت های برابر برای تحصیل دختران و پسران بدون توجه به جنسیت، قومیت و ملیت آنها می باشد.
ایده طرح حمایت تحصیلی از سال 93 در موسسه مهروماه مطرح بود. هر چند در ایران و بسیاری از کشورها طرحهای مشابهی با همین موضوع اجرا می شود اما این طرح چند تفاوت اساسی با طرحهای جاری مراکز دیگر دارد.
در حالی که اغلب طرح های مورد اشاره بر کودکان مستعد تمرکز دارند، این طرح بر این باور استوار است که همه کودکان مستعد هستند و و حق برخورداری از شرایط رشد مناسب و آموزش را دارند و حمایت از کودکانی که پیشرفت تحصیلی داشته اند خود تبعیض مضاعفی است در حق کودکان کم برخوردار و ایجاد شرایط مناسب برای ادامه تحصیل کودکان در شرایط دشوار گامی است برای کاهش این تبعیض.
از دیگر وجوه تمایز این طرح توجه به کودک در بافت خانواده است. با توجه به این که بازماندگی از تحصیل کودکان یک مشکل چند وجهی است که برای حل آن باید به همه ابعادش پرداخته شود، لذا در این طرح ، خانواده به همراه کودک مورد توجه قرار می گیرد.
علاوه بر حمایت تحصیلی کودک ، یکی از اهدف اساسی این طرح کاهش آسیب در سطح فردی ، خانوادگی و اجتماعی است که از طریق توانمند سازی روانی، اجتماعی و اقتصادی اعضای خانواده و جلوگیری از بازماندگی تحصیلی پیگیری می شود.
اجرای این طرح با پذیرش 60 کودک ، از سال 94 در موسسه مهر و ماه آغاز گردید و در حال حاضر 228 کودک از خدمات این طرح بهره مند شده و خوشبختانه طرح در حال گسترش است. این طرح در سال 1397 مورد توجه یکی از حامیان موسسه قرار گرفت و از آنجا که ایشان در موسسات دیگری از جمله انجمن حمایت از کودکان کار نیز فعال بودند پیشنهاد اجرای این طرح را به آن انجمن دادند به همین منظور نشست های مشترک بسیاری در جهت تقویت طرح و گسترش آن صورت گرفت.
جلسات هم اندیشی متعددی در جهت تکمیل مستندات جانبی طرح وگسترش آن برگزار گردید و از سال 98 انجمن حمایت از کودکان کار نیز به جمع اجرا کنندگان طرح پیوست. در پی همکاری سه ساله ای که به همت حامی محترم و تیم اجتماعی موسسه مهر و ماه و انجمن حمایت از کودکان کار صورت گرفته ، نه تنها این طرح در حال گسترش به انجمن های دیگر می باشد بلکه در حال مجهز شدن به نرم افزار ویژه برای استفاده همه انجمن های مشتاق استفاده از این طرح می باشد.
ناگفته نماند نرم افزاری که با حمایت مالی حامی محترم در حال تهیه شدن است در صورت نهایی شدن تاثیر بسزایی در تسهیل اجرایی این طرح خواهد داشت.